Từ góc độ lý thuyết của Niklas Luhmann về phân hóa hệ thống, có thể hiểu phân khúc (segmentation) là hình thức phân hóa xã hội đầu tiên, đơn giản nhất của hệ thống xã hội. Theo lý thuyết của Luhmann, phân khúc là một hình thức phân hóa xã hội mang tính chất bình đẳng.
Một số nghiên cứu về động thái thành thị đã chỉ ra quá trình bốn giai đoạn của tăng trưởng thành thị liên quan tới phân hóa – phân khúc, phân mảng của hệ thống sinh thái xã hội như sau:
(i) Giai đoạn một là sự tích tụ (concentration) hay sự tập trung hóa xảy ra khi một bộ phận lớn dân cư tập trung sinh sống tại một khu vực địa lý tương đối nhỏ, hẹp.
(ii) Giai đoạn hai là sự chia tách (segregation) xảy ra khi sự tích tụ dân cư đã làm cho dân cư tập trung quá đông, quá đậm đặc tức là mật độ dân số quá cao và một số người cùng một số hoạt động phải dịch chuyển ra phía ngoài tạo thành không gian thành thị phi tập trung và phong phú, đa dạng hơn. Chính trong giai đoạn thứ hai này, cùng với sự phi tập trung hóa là sự phân hóa sinh thái (ecological differentation) trong đó các hoạt động cụ thể được gắn với một khu vực địa lý nhất định, ví dụ trong thành thị xuất hiện khu vực tài chính, khu vực buôn bán gồm các cửa hàng, khu vực văn hóa gồm nhà hát, nhà xuất bản.
(iii) Giai đoạn ba là xâm nhập sinh thái xảy ra do thành thi không cố định và không đứng yên mà năng động, biến đổi liên tục. Do vậy, bất kỳ một khu vực được phân hóa nào cũng đều mở cửa cho xâm nhập sinh thái (ecological invasion) trong đó xuất hiện các hoạt động mới và các nhóm dân cư mới xâm nhập vào khu vực đó. Nói cách khác, xâm nhập sinh thái là một igai đoạn của quá trình đô thị hóa trong đó một khu vực được phân hóa bị xâm nhập bởi các hoạt động mới và các cư dân mới.
(iv) Giai đoạn bốn là sự kế tiếp: khi các hoạt động mới và các cư dân mới đến thay thế cho các hoạt động cũ và các cư dân cũ thì có thể gọi đó là sự kế tiếp (succession). Đây là giai đoạn thứ tư của quá trình đô thị hóa.
Lê Nguyễn Trường Giang tổng hợp.
Nguồn tham khảo: Lê Ngọc Hùng – Hệ thống, cấu trúc & phân hóa xã hội – NXB ĐHQGHN 2015.