Khi nghe đến kinh tế kế hoạch hóa tập trung (KTKHTT) hẳn là nhiều người lớp 7x về trước sẽ sợ toát mồ hôi. Vậy KTKHTT là gì? Đó là nhà nước tính toán và lên kế hoạch tất cả mọi thứ trước khi bắt tay vào sản xuất.
Ví dụ năm tới cần bao nhiêu chiếc lốp xe đạp, bao nhiêu chiếc bát sứ, bao nhiêu bánh xà phòng, bao nhiêu chiếc quần đùi hoa, … thậm chí là bao nhiêu chiếc bao cao su cũng phải tính trước. Sau đó sẽ giao chỉ tiêu về các đơn vị sản xuất để làm cho đủ.
Thế nhưng vấn đề phát sinh ở chỗ một mặt là do năng lực sản xuất khi đó không đáp ứng được yêu cầu, mặt khác quan trọng hơn là mọi tính toán đều bị sai lệch rất lớn với nhu cầu của thực tiễn cuộc sống. Kết qủa là các nền kinh tế vận hành theo phương thức KTKHTT đã hoàn toàn bị phá sản.
Trong điều kiện lúc bấy giờ, phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa (TBCN), phương thức bị chi phối hoàn toàn bởi quy luật cung cầu và lợi nhuận, đã tỏ ra phù hợp hơn. Sự chuyển đổi nền kinh tế sang phương thức TBCN khi đó đã giúp giải quyết được bế tắc của các nền KTKHTT.
Thế nhưng ở thời điểm hiện tại, khi mà năng lực sản xuất hàng hóa đã thừa sức đáp ứng mọi nhu cầu của con người thì phương thức sản xuất TBCN lại bộc lộ ra những hạn chế rất lớn và không thể khắc phục. Nó thổi lên một xã hội tiêu dùng vô độ với sự cạnh tranh khốc liệt và phi nhân trên tất cả mọi lĩnh vực. Xã hội tiêu dùng vô độ làm thiên nhiên kiệt sức và xã hội cạnh tranh khốc liệt làm con người kiệt sức.
Có thể thấy các vấn đề mà nền kinh tế TBCN gây ra cho con người đều không thể tồn tại trong nền KTKHTT. Có vẻ như sự thất bại của KTKHTT là vì nó đã ra đời quá sớm, khi chưa có đủ điều kiện kĩ thuật và công nghệ để phát huy tối đa sức mạnh và tính hiệu quả của nó.
Vậy điều kiện lý tưởng cho một nền KTKHTT là gì? Đó là năng lực sản xuất mạnh mẽ cùng với năng lực thống kê chính xác nhu cầu của con người. Và hai điều kiện này hoàn toàn có thể được đáp ứng trong xã hội hiện đại.
Ngày nay, sự phát triển của công nghệ thông tin đã đạt tới trình độ mà nhu cầu của con người có thể được thống kê theo thời gian thực. Chỉ cần mở điện thoại ra và đánh dấu vào những thứ mình cần dùng cho ngày mai, ngày mốt, tháng tới, năm tới, … và các con số đó sẽ được cập nhật và xử lý tập trung trước khi chuyển yêu cầu đến các nhà máy, phân xưởng. Sự sai lệch tất nhiên là vẫn có nhưng hầu như không đáng kể vì chúng ta có thể điều chỉnh nhu cầu theo thời gian thực.
Với sự khác biệt của hệ thống chính trị, sự chuyển đổi này sẽ dễ dàng hơn ở các quốc gia tập quyền như TQ và các nước có nền chính trị tương tự!
Nguyễn Thành Nam